Biz insanların kendi ellerimizle yıkıma yol açtığımız pek çok vaka var; nükleer silahlar, çevre kirliliği ve ölümcül virüslerin yayılması ise bunlardan sadece birkaçı.

Kesin olarak söylemek zor olsa da birçok araştırmaya göre, insanlık tarihinin en ölümcül günü aslında bir doğal afetin sonucuydu. 23 Ocak 1556 sabahı, o zamanlar ‘‘Çin medeniyetinin beşiği’’ olarak kabul edilen Çin’in Shaanxi eyaleti büyük bir depremle sarsıldı.

Deprem yaklaşık 100 bin kişinin direkt ölümüne yol açarken, bu olayı takip eden toprak kaymaları, obruklar, yangınlar, göçler ve kıtlık da toplamda 830 bin kişinin ölümüne yol açtı.

Elbette bu rakam Birinci ve İkinci Dünya Savaşları, salgın hastalıklar, kıtlıklar ya da seller gibi büyük olayların toplam ölü sayısı kadar yüksek değil. Ancak tek bir günde meydana gelen yıkım göz önüne alındığında, Shaanxi depremi (Ming hanedanının Jiajing İmparatoru döneminde meydana geldiği için Jiajing depremi olarak da biliniyor) yaygın olarak bildiğimiz en ölümcül deprem olarak kabul ediliyor. Bununla beraber tarihte kaydedilen en ölümcül deprem olarak da kayıtlara geçiyor.

Depremin yalnızca 8.0 ila 8.3 büyüklüğünde olduğu düşünülüyor. Bu olayın hem öncesinde hem de sonrasında çok daha güçlü depremler meydana gelmiş olsa da bölgenin o zamanki jeolojisi ve kentsel tasarımı nedeniyle, çevredeki Huaxian, Weinan ve Huayin şehirlerinde orantısız derecede büyük yıkımlar meydana geldi.

M.Ö. 1177’ye kadar uzanan yerel yıllıklar, depremin neden olduğu yıkımı ender rastlanan ayrıntılarla anlatıyor.

Yıllıklardan yapılan bir alıntıda, dağların ve nehirlerin yer değiştirdiği iddia ediliyor:

“Bazı yerlerde toprak aniden yükseldi ve yeni tepeler oluşturdu ya da aniden alçaldı ve yeni vadiler meydana geldi. Diğer bölgelerde bir anda bir dere patladı ya da zemin kırıldı ve yeni kanallar ortaya çıktı. Kulübeler, evler, tapınaklar ve şehir surları aniden yerle bir oldu.’’

Yerde 18 metreden daha derin çatlakların açıldığı kaydedilirken, Huaxian’da her bir binanın çöktüğü ve merkez üssüne yakın yerlerde nüfusun yaklaşık yüzde 60’ının öldüğü bildirildi.

Bu deprem nispeten düşük büyüklüğüne rağmen, bir depremin şiddetini veya sarsıntısını ölçen Modifiye Mercalli şiddet ölçeğinde XI (Aşırı) olarak listeleniyor.

Depremin merkez üssü, Çin’in kuzeyindeki Loess Platosu boyunca uzandığı için jeolojik açıdan benzersiz olan Wei Nehri Vadisi’ndeydi. Gobi Çölü’nün altında yer alan plato, çölden aşınan rüzgarla savrulan tozun birikmesiyle oluşan alüvyon benzeri bir tortu olan lösten oluşuyor.

Plato artık düzenli ve ölümcül toprak kaymalarıyla biliniyor. Ancak o dönemde pek çok ev doğrudan yumuşak lös kayalıklarının içine inşa edilerek yaodong olarak bilinen yapay mağaralar oluşturulmuştu.

Deprem erken saatlerde vurduğunda, bu yaodong’ların çoğu çökerek içindeki insanların gömülmesine sebep oldu ve plato boyunca yayılan toprak kaymaları yaşandı.

Sadece yaodong’lar değil, şehirlerdeki binaların çoğu da o zamanlar ağır taşlardan yapılıyordu ve bu yapılar çöktüğünde çok fazla yıkıma neden oluyordu.

Bölgeden geçen üç büyük fay hattı bulunuyor: Kuzey Huashan fayı, Piedmont fayı ve Weihe fayı.

1556 depremine ilişkin 1998 yılında yapılan bir jeolojik analiz, Kuzey Huashan fayının olayda önemli bir rol oynadığı sonucuna vardı çünkü Kuzey Huashan, ‘‘ölçeği ve yer değiştirmeleri açısından bölgedeki en büyük fay’’.

Pekin Üniversitesi’nden araştırmacılar, ‘‘Aktif faylanma potansiyelini göz önünde bulundurmamız ve faylar şu anda aktif olduğu için bölgede olası başka bir büyük depreme hazırlanmamız gerekiyor’’ sonucuna ulaştı.

Shaanxi depreminde yaşanan yıkım, bilim insanlarını depremlerin nedenlerinin ve bu tür felaketlerin gelecekte yol açacağı hasarı en aza indirmenin yollarını aramaya teşvik etti. Taş binalar bambu ve ahşap gibi daha yumuşak, depreme daha dayanıklı malzemelerle değiştirildi.

Ancak insanlık yeni ekolojik ve insan kaynaklı felaketlere her zamankinden daha fazla yaklaşırken, en ölümcül günün bizim değil de gezegenimiz tarafından tetiklenebileceğini düşünmek, en iyi tabirler, biraz mütevazi bir yaklaşım.

Kaynak: Mashable Türkiye / Ceyda Yetim ve Vikipedi